वर्षावासात काय करावे आणि काय टाळावे? | वर्षावास म्हणजे काय? | What is Varshavasa?
भारतीय परंपरेत वर्षावास हा एक अतिशय पवित्र आणि महत्त्वाचा कालखंड मानला जातो. विशेषतः बौद्ध, जैन आणि हिंदू धर्मामध्ये वर्षावासाला एक विशेष स्थान आहे. वर्षावास म्हणजे पावसाळ्याच्या काळात साधू-संत, भिक्षू, साधक किंवा आध्यात्मिक जीवन जगणारे व्यक्ती एका ठिकाणी स्थिर राहून साधना, स्वाध्याय आणि सेवा करतात.
साधारणतः आषाढ पौर्णिमा ते आश्विन पौर्णिमा म्हणजेच जवळपास तीन महिने (चातुर्मास) हा काळ वर्षावासाचा मानला जातो. या काळात काय करावे, काय करू नये आणि या परंपरेचा खरा हेतू काय आहे, हे जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे.
हेही पाहा: वर्षावास म्हणजे काय?
वर्षावासाचा हेतू काय आहे?
- अहिंसेची जोपासना : पावसाळ्याच्या काळात जमिनीवर अनेक कीटक, जंतू, सूक्ष्मजीव सक्रिय होतात. त्यामुळे या काळात एकाच ठिकाणी स्थिर राहून हिंसेपासून टाळावे, ही भावना वर्षावासामागे आहे.
- स्व-अध्ययन आणि आत्मचिंतन : वर्षावासात भटकंती कमी करून, मनःशांतीसाठी साधना, ध्यान, पाठ, ग्रंथ वाचन, प्रवचन, यामध्ये वेळ घालवला जातो.
- सामाजिक जागृती व जनजागृती : या काळात भिक्षूंनी किंवा साधूंनी स्थिर राहून समाजामध्ये नैतिकता, शिक्षण, शांती, आणि करुणा यांचा प्रसार करणे अपेक्षित असते.
वर्षावासात काय करावे?
1. सतत एकाच ठिकाणी राहावे: वर्षावासात प्रवास वर्ज्य मानलेला आहे.
- भिक्षू, साधू किंवा साधकांनी एखाद्या विहारात थांबावे.
2. नित्य ध्यान आणि साधना: रोज ध्यान करणे, प्राणायाम करणे, मंत्रजप, भजन यामध्ये वेळ घालवावा.
- मन स्थिर ठेवण्यासाठी नियमित ध्यान अत्यावश्यक असते.
3. धार्मिक ग्रंथांचे वाचन: भगवद्गीता, धम्मपद, आगम, उपनिषद यांसारखे धार्मिक ग्रंथ वाचावे.
- ज्ञानवृद्धीसाठी प्रवचन ऐकावे व त्यावर चिंतन करावे.
4. शाकाहार व सात्विक जीवनशैली: या काळात शुद्ध व सात्विक आहार घेणे योग्य.
- उपवास व नियमांचे पालन करणे श्रेष्ठ समजले जाते.
5. सेवा आणि दानधर्म: गरजू लोकांना अन्नदान, वस्त्रदान किंवा औषध दान करावे.
- समाजसेवा, वृद्धांची सेवा, जनजागृती हाही वर्षावासाचा एक भाग मानला जातो.
6. आपल्या चुकांचे प्रायश्चित्त: मागील चुकांचे आत्मपरीक्षण करणे.
वर्षावासात काय करू नये?
- अनावश्यक प्रवास टाळावा: पावसाळ्यात जीव हिंसेची शक्यता जास्त असल्यामुळे भटकंती टाळावी.
- तोंडाने किंवा वागणुकीने हिंसा करू नये: कधीही रागावणे, अपशब्द वापरणे, वाद करणे हे सर्व टाळावे.
- विलासी जीवनशैलीपासून दूर राहावे: वर्षावास म्हणजे साधेपणा. मोबाईल, टीव्ही, गप्पा-गोष्टी, गरज नसलेले मनोरंजन टाळा.
- कंटाळवाणा वेळ घालवू नये: हा वेळ ‘Timepass’ साठी नसून ‘Self Transformation’ साठी आहे.
तरुणांसाठी वर्षावासाची प्रेरणा:
आजच्या युगात वर्षावास ही संकल्पना फक्त धार्मिक व्यक्तींपुरती मर्यादित नाही. विद्यार्थ्यांनी, तरुणांनी देखील वर्षावासाचा उपयोग शिस्त, अध्ययन, मनन व आत्मविकासासाठी करावा.
- रोज 15-20 मिनिटं ध्यान करा
- सोशल मीडियावर वेळ घालवण्याऐवजी चांगले पुस्तक वाचा
- एक नियम ठरवा – जसे दररोज एक चांगला विचार लिहणे
- आपल्या वाईट सवयी बदलण्याचा निर्धार करा
वर्षावासाचे फायदे :
- आत्मशुद्धी आणि आत्मबलवृद्धी
- चांगल्या सवयींची सुरुवात
- मानसिक शांती
- शिस्तबद्ध जीवनशैली
- समाजातील आदर्श निर्माण करणे
वर्षावास म्हणजे केवळ धार्मिक परंपरा नव्हे, तर तो एक आत्मविकासाचा पवित्र काळ आहे. या काळात आपण आपल्या जीवनशैलीत सात्विकता, साधेपणा, सेवा, अध्ययन, आणि आध्यात्मिकता या सर्वांचा समावेश करून स्वतःला एक उत्तम व्यक्ती म्हणून घडवू शकतो.
हेही वाचा:
Namo budha
ReplyDelete